Καταλανικός εθνικισμός: Μύθοι και Πραγματικότητα

es.wikipedia.org

Στις 11 του Σεπτέμβρη, μεγάλο πλήθος καταλανών κατέκλυσε τους κεντρικούς δρόμους της Βαρκελώνης προκειμένου να γιορτάσει την Diada, την εθνική γιορτή της Καταλονίας. Με το βλέμμα στραμμένο στο επικείμενο(;) δημοψήφισμα της ενάτης του προσεχούς Νοέμβρη για την ανεξαρτησία της περιφέρειας, οι εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου σχημάτισαν ένα τεράστιο V, συνολικού μήκους 11 χιλιομέτρων, θέλοντας να στείλουν το δικό τους μήνυμα στην κυβέρνηση της Μαδρίτης. Σε αυτό το κιτρινοκόκκινο πάρτι, του οποίου οι αφίσες ανέγραφαν χαρακτηριστικά «9 Νοέμβρη ψηφίζουμε, κερδίζουμε», συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των πολιτικών παρατάξεων της Καταλονίας, ανεξαρτήτως ιδεολογικής απόχρωσης. Η πρόεδρος του Εθνικού Καταλανικού Συμβουλίου (ANC), Κάρμε Φορκαδέζ, κάλεσε στο μήνυμα της από το βήμα τον πρόεδρο της καταλανικής κυβέρνησης (Generalidad), Αρτούρ Μας, «να βάλει τις κάλπες».

es.wikipedia.org

Η αντίδραση της κυβέρνησης της Μαδρίτης απέναντι στην μεγαλειώδη συγκέντρωση χαρακτηρίστηκε μάλλον από αμηχανία. Ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι απεύθυνε ένα μήνυμα περί «αλληλεγγύης» κι «ενότητας» της Ισπανίας, ενώ η αντιπρόεδρος του κυβερνητικού συμβουλίου Σοράγια Σάενθ ντε Σανταμαρία, από το μουσείο της Βιέννης οπού βρισκόταν, αναφέρθηκε στον σπουδαίο ζωγράφο Χοάν Μιρό, λέγοντας συμβολικά πως «είναι ισπανός, είναι καταλανός, είναι κληρονομιά για όλους μας, ανήκει σε όλους μας». Αξίζει να σημειωθεί ότι η πάγια θέση της κυβέρνησης της Μαδρίτης, σχετικά με το δημοψήφισμα της ενάτης του Νοέμβρη, είναι πως αυτό δεν μπορεί να γίνει, όντας αντισυνταγματικό, καθώς το Σύνταγμα του 1978 στο 2^ο άρθρο του ορίζει σαφώς ότι η ενότητα του ισπανικού έθνους είναι μη διαπραγματεύσιμη. Από την άλλη, μπορείς να εμποδίσεις έναν λαό να ψηφίσει όταν θέλει να το κάνει; Σχετικά με αυτό, διαδηλωτές δήλωναν πως «όσο η Μαδρίτη μας λέει Όχι, το Ναι θα γιγαντώνεται». Παράλληλα, σχολίαζαν πως «χρησιμοποιούν την οικονομία για να μας φοβίσουν», απαντώντας έτσι στην καταστροφολογία της κυβέρνησης Ραχόι όσον αφορά την βιωσιμότητα μιας Καταλονίας ανεξάρτητης: «Θα χαθούν οι συντάξεις!»… Σας θυμίζει τίποτα;;; 

es.wikipedia.org

Ο όρος Αυτονομίες έχει μακρά παράδοση στην Ιβηρική, καθώς μέχρι τον 18^ο αιώνα και την άνοδο της οικογένειας των Βουρβόνων στον ισπανικό θρόνο μετά την επικράτηση τους στον Πόλεμο της Διαδοχής, οπότε και πρωτοεμφανίζεται ο όρος Ισπανία, οι σημερινές Περιφέρειες (Καταλονία, Βασκονία, Ανδαλουσία κ.α.), τότε βασίλεια ή δουκάτα, διατηρούσαν μια σειρά προνομίων (fueros) αυτοδιαχείρισης έναντι της κεντρικής εξουσίας της Μαδρίτης. Η 11^η Σεπτέμβρη, Diada ή Μέρα της Καταλονίας, παραπέμπει στην αντίστοιχη μέρα του 1714 με την παράδοση της Βαρκελώνης στα βουρβωνικά στρατεύματα, μιας παράδοσης που σήμανε και την κατάλυση των εν λόγω προνομίων της Καταλονίας για περίπου δύο αιώνες. Κατά την διάρκεια της Β’ Ισπανικής Δημοκρατίας (1931-39) η Καταλονία αποκτά αυτόνομη κυβέρνηση (Generalidad de Cataluña), της οποίας ο πρόεδρος Λιουίς Κομπάνις μιλάει για Καταλανικό Κράτος εντός μιας Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Ισπανίας. Η επικράτηση του Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο καταλύει εκ νέου την αυτονομία της Καταλονίας, η οποία θα αποκατασταθεί το 1977 και 1979, με την παλινόρθωση της Generalidad και την επαναφορά του Καθεστώτος Αυτονομίας αντίστοιχα. Σήμερα, η Καταλονία, όπως και όλες οι ισπανικές Περιφέρειες/Αυτονομίες, απολαμβάνει μεγάλο βαθμό αυτοδιαχείρισης και αυτονομίας, με δική της κυβέρνηση και κοινοβούλιο, πάντοτε εντός ενός ισπανικού κράτους που είναι ομοσπονδιακό χωρίς όμως να το δηλώνει… Αξίζει να σημειωθεί ότι τα καταλανικά (catalán) είναι η γλώσσα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης της Καταλονίας, με τα ισπανικά (castellano) να διδάσκονται στην δευτεροβάθμια ως δεύτερη γλώσσα.

www.cancioneros.com

To γλωσσικό ήταν το πρωταρχικό έρεισμα της ανάδυσης του καταλανικού εθνικισμού κατά το πρώτο ήμισυ του 19^ου αιώνα, σε πλήρη συνάρτηση βέβαια με τις αρχές του Ρομαντισμού περί ταύτισης των εννοιών έθνους και κράτους. Πιο συγκεκριμένα, κατά την περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν πολιτιστικές πρωτοβουλίες με στόχο την αποκατάσταση της καταλανικής γλώσσας, μιας γλώσσας πλούσιας σε λογοτεχνική παράδοση σε αντίθεση με άλλες της Ισπανίας (π.χ. της βάσκικης) και η οποία κινδύνευε τότε να μετατραπεί σε διάλεκτο. Κατά το δεύτερο μισό του αιώνα, η ισχυροποίηση της καταλανικής αστικής τάξης προσέδωσε σε αυτόν τον -μέχρι τότε- πολιτισμικό εθνικισμό οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις. Οι καταλανοί αστοί που βάσιζαν την άνοδο και ισχυροποίηση τους σε μεγάλο βαθμό στην κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία αντιλήφθηκαν πως για γίνουν αποδεκτές οι απαιτήσεις τους για κρατικό προστατευτισμό της παραγωγής τους, απαιτήσεις που έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με αυτές των υπολοίπων ισπανών μεγαλοαστών που εξασκούσαν κυρίως εμπορικές δραστηριότητες και ως εκ τούτου απαιτούσαν περισσότερη ελεύθερη αγορά, έπρεπε να αποκτήσουν οι ίδιοι πολιτική εξουσία. Επιπλέον, τα εμπόδια της κυβέρνησης της Μαδρίτης, ως προς την είσοδο καταλανών στα ισπανικά πολιτικά δρώμενα, τους έκανε να καταλάβουν ότι πρωτίστως έπρεπε να γίνουν κυρίαρχοι της πολιτικής ζωής της περιφέρειας τους. Έτσι, σύμφωνα με τον ιστορικό Πιερ Βιλάρ «από το 1855 ως το 1917, μια συγκεκριμένη τάξη φιλοδοξούσε να αποκτήσει ένα Κράτος και βλέποντας να απορρίπτονται οι φιλοδοξίες της να διευθύνει το ισπανικό Κράτος, αναδιπλώθηκε… απαιτώντας έναν ντόπιο οργανισμό πολιτικά αυτόνομο». Στην προσπάθεια τους βρήκαν αρωγό την καταλανική Εκκλησία, έναν παραδοσιακά ισχυρό παίκτη στα πολιτικά δρώμενα της χώρας, με απαιτήσεις αντίστοιχες με τις δικές τους, που έβλεπε την πλειοψηφία των αρχιεπισκόπων της Καταλονίας, που ορίζονταν από το αρχιερατείο του Τολέδο, να μην είναι καν καταλανοί. Κάπως έτσι, από το «Η Ισπανία είναι το έθνος, η Καταλονία είναι η πατρίδα» των αρχών του 19^ου αιώνα φτάσαμε στο «η Καταλονία είναι το έθνος, η Ισπανία το κράτος» των αρχών του 20^ου.

en.wikipedia.org

Μια συζήτηση περί του πραγματικού ή όχι ενός εθνικισμού εν έτει 2014, βασιζόμενη σε ιστορικές αποδείξεις (εντός ή εκτός εισαγωγικών αυτές), μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε παράδοξη έως και γραφική… Το πρόσφατο παράδειγμα του δημοψηφίσματος στην Σκωτία είναι ενδεικτικό: οι ψηφοφόροι άνω των 65 ετών επέλεξαν την διατήρηση της χώρας εντός του Ηνωμένου Βασιλείου και οι νεότεροι επέλεξαν να ψηφίσουν υπέρ της ανεξαρτησίας. Ποιοι γνωρίζουν καλύτερα την ιστορία και παράδοση του τόπου τους; Γιατί αν κάποιος αντιτείνει σε αυτό ότι οι γηραιότεροι νιώθουν μεγαλύτερη ανασφάλεια απέναντι σε αλλαγές και οι νέοι το ακριβώς αντίθετο, τότε πάλι τα εθνικά ή/και εθνικιστικά κριτήρια της ψήφου έχουν πάει περίπατο… Θα αποφύγω σκόπιμα να χαθώ στην ατέρμονη αυτή κουβέντα και θα προτιμήσω να παραθέσω τις θέσεις δυο αρθρογράφων της εφημερίδας El País, του Χοσέπ Ραμονέδα και του Χοσέ Άλβαρο Χούνκο. Ο πρώτος υποστηρίζει στο άρθρο του El sentido de la historia (Το νόημα της ιστορίας) ότι «ο ισπανικός εθνικισμός και ο καταλανικός εθνικισμός είναι διαφορετικοί γιατί ανταποκρίνονται με διαφορετικούς ιδρυτικούς μύθους, πολιτισμικές παραδόσεις και τρόπους αντίληψης στην κοινή ζωή τους. Όμως η πραγματικά ουσιώδης διαφορά είναι ότι ο ένας έχει Κράτος και ο άλλος όχι. Ο καταλανικός εθνικισμός κατηγορείται ότι γαλουχεί τους πολίτες με μύθους και αξίες της παράδοσης του και, αντίθετα, δεν είναι καθόλου εθνικιστής ο υπουργός Γουέρτ [σ.σ. υπουργός Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού της κυβέρνησης Ραχόι] όταν προκηρύσσει ότι θα ισπανοποιήσει τους καταλανούς […] Πείτε το χωρίς περιστροφές: η κουβέντα περί εθνικής κυριαρχίας είναι καλή όταν εξυπηρετεί την διατήρηση του status quo και απορριπτέα όταν προσπαθεί να το αλλάξει». Ενώ ο Χοσέ Άλβαρο Χούνκο, ιστορικός και συγγραφέας του Οι ιστορίες της Ισπανίας, στο άρθρο του Nacionalismo y dinero (Εθνικισμός και χρήμα) επιχειρεί μια έμμεση σύγκριση των ερεθισμάτων του νυν καταλανικού εθνικισμού με αυτόν του 19^ου και 20^ου αιώνα: «ο [τωρινός καταλανικός] επιχειρηματικός κόσμος δεν αισθάνεται κανέναν ενθουσιασμό, αλλά εγρήγορση, έναντι αυτού του κλίματος ανεξαρτητοποίησης που θα μπορούσε να τους απομονώσει από την αγορά με την οποία συναλλάσσονται. Στις  πολιτικές και πολιτισμικές ελίτ [της Καταλονίας], αντίθετα, ο διαμελισμός της αγοράς τους αποφέρει άμεσα οφέλη. Έχουν συμφέροντα σε αυτό το εθνικό σχέδιο, αν όχι οικονομικά, σίγουρα πολιτικά. Αυτό που επιδιώκουν είναι να ιδιοποιηθούν ένα κομμάτι εξουσίας, να περιορίσουν τον ανταγωνισμό, να ανέλθουν στην κορυφή της ιεραρχίας, ακόμη και αν αυτή κυριαρχεί σε έναν χώρο περιορισμένο». Κάτι αντίστοιχο με το δικό μας «καλύτερα πρώτος στο χωριό, παρά τελευταίος στην πόλη» δηλαδή…

    

Βιβλιογραφία:

Pérez Joseph. Historia de España. Barcelona: CRITICA, 2006.

Ηλεκτρονικές Πηγές:

http://ccaa.elpais.com/ccaa/2014/09/22/catalunya/1411412470_886296.html

http://elpais.com/elpais/2014/08/28/opinion/1409238952_878803.html

http://ccaa.elpais.com/ccaa/2014/09/11/catalunya/1410448185_312936.html

http://www.libertaddigital.com/opinion/jesus-lainz/el-fraude-de-la-nacion-72968/

http://es.wikipedia.org/wiki/D%C3%ADa_de_Catalu%C3%B1a

http://es.wikipedia.org/wiki/Parlamento_de_Catalu%C3%B1a