Γιατί το έτος τελειώνει 31 Δεκεμβρίου;

www.music.net.cy

Η εξέγερση των Κελτιβήρων[1] της Σεχέδα, χωριουδάκι της επαρχίας της Σαραγόσα επί του παρόντος, έγινε η αφορμή να αλλάξει η καταληκτική ημερομηνία του έτους πριν από δυο χιλιετίες.

Πηγή: Abc.es

Όλοι θεωρούμε δεδομένο ότι το έτος τελειώνει στις 31 Δεκεμβρίου. Πως το ημερολόγιο ξεκινά την 1^η του Γενάρη και καταλήγει στην τελευταία μέρα του Δεκέμβρη. Ωστόσο, θα μπορούσε να έχει διαφορετικό κύκλο; Θα μπορούσε να αρχίζει, υποθετικά, την 1^η Ιουνίου και να τελειώνει την 31^η Μαΐου; Η απάντηση είναι πως θα μπορούσε. Ο λόγος που δεν είναι έτσι, που η παραμονή Πρωτοχρονιάς είναι η 31^η Δεκέμβρη, έχει να κάνει με έναν πόλεμο που συνέβη πριν από περισσότερα από δυο χιλιάδες χρόνια. Ο πρωταγωνιστής ήταν η Σεχέδα, μια πόλη Κελτιβήρων, η σημερινή Μάρα της επαρχίας της Σαραγόσα, στην κοινότητα της Καταλαγιούδ.

e-ducativa.catedu.es

Η Ρώμη κήρυξε τον πόλεμο στη Σεχέδα και, για λόγους διοίκησης και οργάνωσης των στρατευμάτων, άλλαξε το ημερολόγιο που μέχρι τότε όριζε τον δυτικό κόσμο. Η Σεχέδα είχε αποκτήσει στρατηγική αξία και δύναμη για να της κηρύξει τον πόλεμο η Ρώμη, το οποίο επέφερε και την τροποποίηση του ημερολογίου που χρησιμοποιούταν μέχρι τότε, αφού έπρεπε να εκλεχθούν οι ύπατοι του έτους και αυτό συνήθως συνέβαινε την πρώτη ημέρα του πολιτικό-διοικητικού ρωμαϊκού ημερολογίου, δηλαδή στις 15 Μαρτίου. Λόγω βιασύνης, αποφασίστηκε ως ημερομηνία εκλογής η 1^η Ιανουαρίου και αυτό το γεγονός επέβαλε την αλλαγή της αρχής του ημερολογίου σε αυτή την ημερομηνία.

www.pelendonia.net

Αλλαγή της ημερομηνίας έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων

Οι 30.000 άνδρες που κινητοποίησε η ρωμαϊκή Σύγκλητος για να επιτεθεί στη Σεχέδα, ήταν το διπλάσιο από τις συνηθισμένες δυνάμεις που εκστράτευαν έως τότε στην Ιβηρική χερσόνησο. Ομοίως, η σημασία που απέκτησε ο πόλεμος έκανε τη Ρώμη να αναθέσει την ηγεσία της εκστρατείας σε ύπατο και όχι σε πραίτορα.

Η Σεχέδα πρέπει να ήταν πολύ σημαντική για να αναγκάσει τη Σύγκλητο να πάρει αποφάσεις τέτοιων διαστάσεων. Ορισμένα χρονικά της εποχής αναφέρονται σε αυτήν ως «μεγάλη και ισχυρή». Ήταν πρωτεύουσα της εθνότητας των Μπέλο[2], ήλεγχε ένα μεγάλο κομμάτι εδαφών των εκεί σημερινών επαρχιών, ενώ, μεταξύ των άλλων προνομίων της, είχε και το δικαίωμα κοπής νομίσματος, γεγονός που αποδεικνύει ξεκάθαρα την οικονομικό-πολιτική ισχύ της. 

 

catedu.es

Πρωτεύουσα των Μπέλο

Το 179 π.Χ. η πόλη της Σεχέδα και η Ρώμη επισφράγισαν μια συμφωνία ειρήνης. Η Ρώμη δεσμευόταν να διατηρεί ειρήνη με τη Σεχέδα, επιτρέποντας της παράλληλα την κοπή νομισμάτων, με αντάλλαγμα την πληρωμή των επιβαλλόμενων φόρων και τη δέσμευση, από μέρους της ιβηρικής πόλης, της μη κατασκευής περαιτέρω κωμοπόλεων στα εδάφη της. Όμως, το 154 π.Χ. η Σεχέδα ξεκίνησε τη διεύρυνση των τειχών της, έως και 8 χιλιομέτρων περιμετρικά της πόλης. Αυτό, η Ρώμη το εξέλαβε ως μια εχθρική κίνηση που έθετε σε κίνδυνο τη συνθήκη ειρήνης που είχε υπογραφεί 25 χρόνια πριν. 

Η απόφαση για στρατιωτική επέμβαση εναντίον της Σεχέδα ελήφθη ταχύτατα. Αντί να περιμένει τη 15^η Μάρτη για την εκλογή των ύπατων, η ρωμαϊκή Σύγκλητος αποφάσισε να το πράξει άμεσα, μια ημέρα που συνέπεσε με την 1^η του Γενάρη. Με αυτόν τον τρόπο, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στις αρχές του καλοκαιριού. Εάν είχαν περιμένει τις 15 Μαρτίου για την εκλογή του ύπατου, όπως ήταν το σύνηθες, οι ετοιμασίες θα καθυστερούσαν την έναρξη των επιχειρήσεων μέχρι τον επόμενο χειμώνα. Μόνο που οι Ρωμαίοι ήξεραν καλά το δύσβατο αυτών των περιοχών μέσα στο καταχείμωνο.           

  

Μετάφραση στα ελληνικά: Γιώργος Χατζητριανταφύλλου

---

[1] Με τον όρο αυτό περιγράφονται οι πληθυσμοί Κελτών, μαζί με τις εκεί προσμίξεις τους, που κατοίκησαν την Ιβηρική από την Εποχή του Χαλκού (13^ος αι. π.Χ.) έως και την πλήρη κατάληψη της χερσονήσου από τους Ρωμαίους (2^ος-1^ος αι. π.Χ.).

[2] Εθνότητα Κελτιβήρων που κατοικούσε στις σημερινές περιφέρειες της Αραγόν και Καστίγια ι Λεόν.

Το φάντασμα της Αλάμπρα (Ισπανικοί μύθοι όλων των εποχών)

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση του μύθου El fantasma del Palacio del Emperador από τη συλλογή του Χοσέ Μαρία Μερίνο, Leyendas españolas de todos los tiempos (εκδόσεις Temas de Hoy, 2005). Καλές γιορτές!

Ο αυτοκράτορας Κάρλος Α’ γοητευμένος από το παλάτι της Αλάμπρα[1], βρίσκοντάς το όμως και κάπως άβολο για διαμονή, θέλησε να αποκτήσει εκεί μια κατοικία κατάλληλη, και ο αρχιτέκτονας Πέδρο Ματσούκα, που ανέλαβε την κατασκευή του, δεν μπόρεσε να αποφύγει την κατεδάφιση ορισμένων δωματίων που βρίσκονταν στη νότια πύλη του Αιθρίου των Μύρτων (Patio de los Arrayanes). Τελικά, οι τοίχοι του αναγεννησιακού κτιρίου ενσωματώθηκαν στο αραβικής αρχιτεκτονικής κτίριο.

Επιβεβαιώνεται ότι, ως συνέπεια μιας κατάρας, το αυτοκρατορικό παλάτι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, μένοντας χωρίς οροφή ο δεύτερος όροφος, και χωρίς τον τρούλο στον οποίο έπρεπε να καταλήγει η κατασκευή. Επιπλέον, ένα φάντασμα περιφέρεται έκτοτε στους χώρους του.

Η κατάρα προερχόταν από το σύνολο των κατοίκων της Γρανάδα, όντας αποστερημένοι σπιτιών και περιουσιών από τους χριστιανούς κατακτητές. Μάλιστα οι τελευταίοι, αφού βεβήλωσαν τους ιερούς χώρους κι έκαψαν τις βιβλιοθήκες, έφτασαν στο σημείο να απαγορεύσουν και τις αραβικές παραδοσιακές ενδυμασίες, επεμβαίνοντας έτσι με τρόπο αυταρχικό στην καθημερινή ζωή των κατοίκων. Όσο για το φάντασμα, πρόκειται για μια σημαίνουσα προσωπικότητα της Γρανάδα, τον Αμπούλ Ασουάντ.

Η απαγόρευση των παραδοσιακών ενδυμασιών καταντρόπιασε τόσο τους Άραβες που αποφάσισαν να προσφέρουν στον Αυτοκράτορα τους θησαυρούς και τα κοσμήματα, που είχαν κρύψει κατά την πτώση της πόλης στα χέρια των χριστιανών, με αντάλλαγμα την διαταγή απόσυρσης αυτού του νόμου. Ο εντεταλμένος να εκθέσει την πρόταση αυτή στον Αυτοκράτορα ήταν ο Αμπούλ Ασουάντ, που ετοιμαζόταν να παντρέψει την κόρη του, Αράξα, με τον εξέχοντα ιππότη Αμπντ ελ Μελέκ.

Εάν ο Αμπούλ Ασουάντ ανέβαινε στον Πύργο του Κεριού (Torre de la Vela) διατηρώντας φορεμένο το τουρμπάνι του, αυτό θα σήμαινε ότι οι διαπραγματεύσεις με τον αυτοκράτορα Κάρλος Α’ είχαν καταλήξει επιτυχώς. Γίνεται κατανοητό ότι η επιτυχία μιας τέτοιας αποστολής θα σήμαινε και την καταστροφή των κατοίκων, μιας και θα ζούσαν καταδικασμένοι στη φτώχεια, όμως ταυτόχρονα θα απαλλάσσονταν από έναν αβάσταχτο εξευτελισμό.

Τον καιρό εκείνο ο Κάρλος Α’ άρχιζε να μελετά τα σχέδια της ανακατασκευής του παλατιού και του καλοφάνηκε μια πρόταση που θα του επέτρεπε να πληρώσει τα έξοδα. Έτσι, ο Αμπούλ Ασουάντ ξεπρόβαλε στον πύργο με το τουρμπάνι στο κεφάλι, όμως όταν έφτασε στην πόλη έμαθε ότι ο αρραβωνιαστικός της κόρης του, μη μπορώντας να αντέξει το βάρος της επερχόμενης ένδειας, είχε δώσει τέλος στη ζωή του και ότι η κόρη του, Αράξα, είχε προσβληθεί από άνοια την οποία και δεν ξεπέρασε ποτέ.

Παρά τα πλούτη των Αράβων της Γρανάδα, οι πόροι για να ολοκληρωθεί το παλάτι αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Και κάπου εκεί τριγυρνά και το φάντασμα του Αμπούλ Ασουάντ, υπό τη μορφή ενός ηλικιωμένου κουρελή. 

Μετάφραση: Γιώργος Χατζητριανταφύλλου     

---

[1] Πρόκειται για παλάτι-φρούριο το οποίο φιλοξενούσε τον Ηγεμόνα και την Αυλή του μουσουλμανικού Βασιλείου  της Γρανάδα. Με την πτώση της τελευταίας, το 1492, πέρασε στα χέρια των χριστιανών. Ετυμολογικά, προέρχεται από την αραβική γλώσσα και σημαίνει «η Κόκκινη».

12 Οκτωβρίου, Día de la Raza

Κάθε 12^η του Οκτώβρη, τόσο στην Ισπανία όσο και στην Λατινική Αμερική, εορτάζεται η λεγόμενη «Ημέρα της Φυλής» (Día de la Raza) προς τιμή της ανακάλυψης της Αμερικής το 1492 από τον Χριστόφορο Κολόμβο. Ειδικά στο Μεξικό, οι εορτασμοί αυτής της ημέρας σχετίζονται με την πολιτισμική και φυλετική επιμειξία (mestizaje) που προέκυψε από την άφιξη του Κολόμβου στην ήπειρο, σύμφωνα και με τον ορισμό του Χοσέ Βασκονσέλος[1] περί «ιβηροαμερικάνικης φυλής». Πρόκειται αναμφίβολα για την πιο αντιπροσωπευτική επέτειο μιας ιστορικής διαδρομής που ξεκίνησε το 1492 και ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί. Διαβάζοντας τον Βασκονσέλος «εμείς οι ισπανοί, εξ’ αίματος ή εκ κουλτούρας»[2], μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η λατινοαμερικάνικη επιμειξία μπορεί να αναλυθεί από δυο σκοπιές, διάφορες μεταξύ τους –περισσότερο- για την ευκολία της ανάλυσης. Έτσι, έχουμε από την μία την επιμειξία εθνολογικού-κοινωνολογικού επιπέδου και από την άλλη αυτήν του πολιτισμικού, με την δεύτερη –οπωσδήποτε- απότοκο της πρώτης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φυλές –λευκή, ινδιάνικη και νέγρικη- που αποτέλεσαν τα συστατικά αυτού του μίγματος, αποτελούν και οι ίδιες καρπούς πρότερων επιμειξιών, π.χ. οι ισπανοί κατακτητές λόγω της συμβίωσής στην Ιβηρική με τους άραβες για περίπου επτά αιώνες.

peru.com

Η μετανάστευση ισπανών και νέγρων στον Νέο Κόσμο ήταν μια βραδεία διαδικασία που ξεκίνησε τον 16^ο αιώνα και πέρασε από διάφορες φάσεις. Ως προς τους νέγρους, ο όρος μετανάστευση ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα έχει, μιας κι επρόκειτο για μεταφορές ανθρώπων παρά τη θέληση τους, λόγω της ανάγκης για εργατικά χέρια. Από την άλλη, ο μέσος ισπανός κατακτητής, μετέπειτα άποικος, ήταν ένας νέος άνδρας, που προερχόταν από τα χαμηλά και μεσαία στρώματα της Ανδαλουσίας, Καστίλλης κι Εξτρεμαδούρας και καθολικός, παρότι υπήρξε και παράνομη μετανάστευση αλλόδοξων. Δεν χωρά αμφιβολία ότι η αρχική έλλειψη λευκών γυναικών στην Αμερική, «όταν ο λευκός άποικος έπαιρνε γυναίκα μαύρη ή ινδιάνα γιατί δεν υπήρχε άλλη»[3], αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα των επιμειξιών, μιας και οι μιγάδες ήταν καρποί ερωτικών συνευρέσεων ισπανών (λευκών) ανδρών με γυναίκες νέγρες ή ινδιάνες, γεγονός που είχε σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική διαστρωμάτωση της Λατινικής Αμερικής του 17^ου αιώνα. Από αυτόν τον αιώνα και πέρα, οι ισπανοί που γεννιούνται στην Αμερική σταματούν να αισθάνονται αμιγώς ισπανοί και αρχίζουν να αισθάνονται κρεολοί κι έτσι αρχίζει να σχηματίζεται η λατινοαμερικάνικη συνείδηση σε φυλετικό επίπεδο. Στο κοινωνικό επίπεδο, στην κορυφή της πυραμίδας της Αποικίας βρίσκονταν ισπανοί και κρεολοί, αν και μόνο στους πρώτους ανατίθενται οι υψηλές διοικητικές θέσεις, με τους δεύτερους να κατέχουν μόνο οικονομική δύναμη. Οι μιγάδες αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, με την κοινωνική τους θέση να εξαρτάται από την νομιμοποίηση τους: εάν κι εφ’ όσον είχαν αναγνωριστεί από τον πατέρα αποκτούσαν την κοινωνική θέση του· εάν όχι, αυτήν της μητέρας, μιας και οι ισπανοί στην πλειοψηφία τους είχαν τις νέγρες και ινδιάνες ως ερωμένες. Στην κοινωνική βάση βρίσκονταν οι νέγροι και οι ινδιάνοι, απομονωμένοι από το υπόλοιπο του ιστού. Πιθανότατα η απομόνωση ήταν το πιο τυπικό χαρακτηριστικό αυτής της ρατσιστικής κοινωνίας. Παρά το γεγονός ότι ισπανοί και κρεολοί συναναστρέφονταν μεταξύ τους, στην πραγματικότητα ο φθόνος των κρεολών προς τους ισπανούς, λόγω της αποκλειστικότητας των τελευταίων ως προς τις υψηλές διοικητικές θέσεις, επρόκειτο να είναι ένα ισχυρό κίνητρο για τις μετέπειτα αποσχιστικές τάσεις της Λατινικής Αμερικής. Επίσης, οι «μη αναγνωρισμένοι» μιγάδες δεν κατάφεραν ποτέ να σχηματίσουν μια συμπαγή και αλληλέγγυα κοινωνική ομάδα, παρότι δεν είχαν πρόσβαση ούτε στο πανεπιστήμιο ούτε στα διοικητικά πόστα.

commons.wikimedia.org

Όσον αφορά την πολιτισμική επιμειξία, η περίπτωση του αναγνωρισμένου/νόμιμου μιγά Ίνκα Γκαρθιλάσο είναι χαρακτηριστική. Ο γιος του κονκισταδόρ Σεμπάστιαν Γκαρθιλάσο και της Ισαμπέλ Τσίμπου Όκγιο, ανιψιάς του (πρώην) αυτοκράτορα των Ίνκας, με έρεισμα το σοκ που υπέστη από την βίαιη συνεύρεση των δυο πολιτισμών, έγραψε για το μεγαλείο της κουλτούρας των Ίνκας, γραπτά που σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσαν μια διαμαρτυρία για την επιβολή κι υπερίσχυση της ισπανικής κουλτούρας σε αυτήν. Αναμφισβήτητα, η άφιξη των ισπανών στην ήπειρο σηματοδότησε, πέραν της πολιτικής, μια παράλληλη πολιτισμική επιβολή: σταματά την εξέλιξη της αυτόχθονης ινδιάνικης κουλτούρας και προωθεί μια πολιτισμική ομογενοποίηση με άξονες την ισπανική γλώσσα, το χριστιανικό δόγμα και τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα. Με αυτόν τον τρόπο, από τον 16^ο αιώνα η κατασκευή των κτιρίων κι εκκλησιών της Αμερικής αρχίζει να βασίζεται στα ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά στυλ. Ακόμη περισσότερο και παρά την σπουδαία της φήμη, η υψηλού επιπέδου γλυπτική της Γουατεμάλας δεν αναπαριστά την πλούσια παράδοση των Μάγιας, αλλά χριστιανικές μορφές. Από την άλλη πλευρά, το ινδιάνικο στοιχείο βρίσκεται –όπως ο διάβολος- στις λεπτομέρειες όλης της λατινοαμερικάνικης κουλτούρας. Το συναντάμε στην ποίηση του Μπερνάρδο ντε Μπαλβουένα[4] και στον ηρωισμό της Αραουκάνα[5] του Αλόνσο ντε Ερθίγια. Όπως επίσης στον εξαίσιο πολυχρωμισμό και στο χρώμα του δέρματος των γλυπτών. Ακόμη και ο ινδιάνικος καθολικισμός ξεχωρίζει από τον αμιγώς ισπανικό, αφού πολλά στοιχεία της ινδιάνικης θρησκευτικής κουλτούρας αφομοιώθηκαν τόσο σε δογματικό όσο και λειτουργικό επίπεδο. Όσον αφορά την πολιτισμική συμβολή των νέγρων, αυτή –αν και σε μικρότερο βαθμό- είναι εμφανής στην αφροκουβανέζικη μουσική.

commons.wikimedia.org

Σε κάθε περίπτωση, η επιμειξία αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα της ταυτότητας της ισπανοαμερικάνικης κουλτούρας κι έτσι στην Αμερική θα συντελεστεί «ο ύστατος σκοπός της Ιστορίας, να καταφέρει δηλαδή την πρόσμειξη λαών και πολιτισμών»[6]. Με τον ΟΗΕ να δηλώνει ότι «κάθε ιδέα ή δόγμα ανωτερότητας, βασισμένα στην φυλετική διαφοροποίηση είναι επιστημονικά αβάσιμη, ηθικά καταδικάσιμη και κοινωνικά άδικη», δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές οι ιδέες και τα δόγματα είναι αποτελέσματα συγκεκριμένων πολιτικών. Το ισπανικό Στέμμα επεχείρησε στην Αμερική, με τρόπο παρόμοιο της εσωτερικής, την πολιτική ενοποίηση της απαγορεύοντας για τον λόγο αυτό την μετανάστευση αλλοδαπών, εβραίων, προτεσταντών, μουσουλμάνων και αθίγγανων στον Νέο Κόσμο. Με ανάλογο τρόπο, ο αποκλεισμός των κριολών από τις υψηλές διοικητικές κι εκκλησιαστικές θέσεις είχε ως στόχο τον περιορισμό της εξουσίας των τελευταίων. Συμπέρασμα; Ο λόγος της δημιουργίας φυλετικών προκαταλήψεων δεν είναι μόνο η μυωπία ορισμένων.         

---

[1] Χοσέ Βασκονσέλος Καλδερόν (1882-1959), μεξικανός φιλόσοφος και συγγραφέας.

[2] Vasconcelos, J. La Raza Cósmica. Misión de la raza iberoamericana. Notas de viajes a la América del Sur, Barcelona: Agencia Mundial de Librería, 1926, σελ. 11

[3] Ibid, σελ. 26

[4] (1562-1627) Κληρικός και ποιητής. Ήταν μη αναγνωρισμένος γιος ισπανού αποίκου.  Το σημαντικότερο ποιητικό του έργο είναι ο El Bernardo del Carpio o Victoria de Roncesvalles.

[5] Έπος του δευτέρου μισού του 16^ου αιώνα, το οποίο εξυμνεί το θάρρος και το σθένος της αντίστασης των ινδιάνων Αραούκος απέναντι στους ισπανούς κατακτητές

[6] Vasconcelos, J. La Raza Cósmica. Misión de la raza iberoamericana. Notas de viajes a la América del Sur, Barcelona: Agencia Mundial de Librería, 1926, σελ. 16